Lạ với ẩm thực nhà mồ của người Gia Rai

Điều ấn tượng nhất mà chúng tôi ghi nhận về thú ẩm thựccủa người Gia Rai là những món ăn cổ truyền hấp dẫn và mang tính dị biệt từ ngànxưa, do chính bàn tay những người phụ nữ bản địa chế biến.

Nếu như người Ba Na cư trú đông ở núi rừng Kon Tum thì người anh em Gia Rai tậptrung ở tỉnh Gia Lai. 

Như người anh em Ba Na của mình, người Gia Rai cũng làchủ nhân của nhiều món ăn độc đáo và thậm chí, có những món được chế biến từthịt sống rất đỗi lạ kỳ, thậm chí có phần rùng rợn Đồ gia đình Phụ kiện đẹp.

Những món ăn phải được chính những người phụ nữ bản địa chếbiến vào dịp lễ bỏ mả, được gọi là Pơthi, nghi lễ được cho là đoạn tuyệt vớingười chết.

Tại cửa ngõ dẫn vào làng Vân.

Vùng đất của những món ăn kỳ quáiRời núi rừng Kon Tum, địa bàn cư trú của tộc người Ba Na hào sảng, chủ nhân củanhững cánh rừng bất tận cùng những nét phong tục cổ truyền, ẩm thực lạ kỳ, chúngtôi đến với tộc người Gia Rai ở xã Ialy tại huyện vùng cao Chư Păh, cửa ngõ dẫnvào Thủy điện Ialy. 

Điểm dừng để khám phá ẩm thực của tộc người nơi đây là làngVân, một ngôi làng cổ còn lưu giữ nhiều hình ảnh của một thuở ngàn xưa huyềnhoặc.Trước khi đến làng Vân, đến với buôn làng của nhiều cụ già là hiện thân của tụccà răng căng tai, biểu hiện qua những đôi dái tai dài lòng thòng đụng sát vaicùng hàm răng trên bị cà tận lợi, hành trang của chúng tôi về tộc người này làđoạn ghi chép của một nhà dân tộc học nói về những món ẩm thực được tộc ngườinày thường ăn tại rừng ma - nơi chôn người chết. Theo đó, nếu như trong bữa ăn thường ngày người Gia Rai thường dùng 2 món chínhlà xơi (cơm) và la rưk (rau) thì vào dịp bỏ mả, các phụ nữ của tộc người này dàycông chế biến nhiều món ăn mà chỉ vào dịp tiễn đưa linh hồn của người chết vềsống vĩnh viễn trong cõi atâu (thế giới của hồn ma tổ tiên) mới xuất hiện.Các món ăn được chế từ gạo ở lễ bỏ mả có tới năm bảy món như cơm lam (người GiaRai gọi là kuách), bột gạo nấu với lá sắn và thịt (nhăm pông), bột gạo nấu vớithịt và nõn chuối giã nhỏ (nhăm dok)… 

Đặc biệt phong phú ở lễ bỏ mả là những mónăn chế biến từ thịt. Các món thịt nấu gồm grét (thịt nấu với quả chuối và đọtchuối giã nhỏ) và thịt nấu với bột gạo, nhăm đinh (thịt nấu trong ống nứa gồmgan, ruột già, ruột non trộn lẫn với nhau).

Sau khi các bà các chị dày công xẻ thịt chế biến món ăn…

Theo tìm hiểu của chúng tôi, những món ăn được đề cập trong lễ bỏ mả kể trên làcủa người Gia Rai Aráp. 

Cần nói rõ rằng căn cứ theo vùng cư trú, các nhà dân tộchọc phân người Gia Rai ở Gia Lai thành nhiều nhánh như Gia Rai Cheo Leo (hay GiaRai Chor, sống tập trung ở thung lũng sông Ayun Pa thuộc huyện Ayun Pa), Gia RaiHđrung (phân bố đông ở đỉnh Hàm Rồng cách trung tâm thành phố Pleiku gần 10km),Gia Rai Tpuăn (hay Gia Rai Puôn, sống chủ yếu dọc biên giới Việt Nam -Campuchia, tập trung đông ở huyện Chư Prông)… Bên cạnh những nét chung, mỗi nhánh Gia Rai có tục lệ và phong cách ẩm thực đặctrưng riêng biệt. Người Gia Rai ở làng Vân mà chúng tôi tìm đến thuộc nhóm GiaRai Aráp, cư trú phổ biến ở phía bắc thị xã Pleiku và phía bắc huyện Chư Păh. 

Theo già làng Rơ Chăm Phiếu, Aráp là tên một ngọn núi, đồng thời là tên của mộtcon voi 4 ngà trong một câu chuyện huyền thoại được tổ tiên người Gia Rai truyềnmiệng qua nhiều đời người bên bếp lửa vào những khi trời tối!

Truyền thuyết nóivề con voi này cho biết, thuở xa xưa, có 4 chàng trai đi săn đuổi một con voi,săn mãi không được và về sau, khi họ chán nản bỏ cuộc thì con voi quay về trướcmắt họ. Những món ăn không dành cho người yếu timGià làng Rơ Chăm Phiếu năm nay ngoài 70 mùa rẫy nhưng khỏe mạnh như người mớingoài 50. Không chỉ già Phiếu, mà nhiều già làng khác ở làng Vân cũng ở tuổi ấynhưng khỏe mạnh, minh mẫn, hoạt bát vô cùng. 

Lý do sống khỏe, sống thọ của cácgià làng kể ra rất đơn giản. Các già khỏe mạnh dài lâu nhờ siêng năng lao động,ngày ngày vẫn đi rẫy, sinh hoạt điều độ, tiếp nạp thực phẩm sạch chứ không tẩmhóa chất hay dùng chất tăng trọng như ở phố. Và quan trọng hơn cả là nhờ tinh thần trong sáng, không tham-sân-si, chẳng biếtgì về các chữ tham lam, hờn giận. Tôi theo già Phiếu ra rừng a tâu, khu rừng củanhững hồn ma, nơi duy nhất diễn ra những món ăn cổ truyền của người Gia RaiArap. 

Già Phiếu cho biết, về cơ bản, cách thức làm thịt gia súc, gia cầm củangười Gia Rai Arap nói riêng, người Gia Rai nói chung tương tự các tộc người anhem khác ở núi rừng Tây nguyên, khi giết thịt con vật thường đập chết, trước giảithoát cho con vật khỏi sự đớn đau kéo dài, sau để thịt được thơm ngọt.

Đại lễ ăn uống linh đình sẽ diễn ra tại rừng ma của làng.

Theo các già làng Gia Rai Arap ở làng Vân, vì lễ bỏ mả là ngày hội vui chơi, ănuống của cả làng nên từ bao đời qua, lễ nghi này luôn ăm ắp các món ăn cổ truyềnđược chia thành 2 nhóm nấu chín và… ăn sống. 

Các món nấu chín được đề cập ở trênnhưng với thịt sống, thì quả không dành cho người yếu tim bởi sau khi được xảthịt không cần phải nấu hay để gần lửa, mà dùng sống hẳn hoi… 

Một trong nhữngmón thịt sống ấy là nhăm tăh. Món này là hỗn hợp thịt cắt sợi trộn với tiết vàoruột non lẫn ruột già được băm nhuyễn. Để tăng thêm gia vị, người ta trộn thêmmột số loại gia vị là lá có tinh dầu như lá é, rau thơm cùng ớt xanh trái non.Câu chuyện ăn thịt sống thoạt nghe có cảm giác rờn rợn nhưng suy cho cùng, vềmức độ khủng khiếp, món ăn ấy chẳng là gì so với các món ăn thời thượng củanhiều đại gia nơi phố thị như óc khỉ, bào thai rắn, mắt đại bàng… 

Để ăn đượcnhững món này, người ta chẳng ngại giết hại những con vật lúc nó còn sống hoặclúc còn đang bụng mang dạ chửa. 

Một cụ bà tên Rơ Chăm K’len cho biết khi đượcướp trộn với lá có tinh dầu, thịt sẽ chín tái, ăn không có vị tanh và rất antoàn, hoàn toàn không có chuyện ngộ độc, mà trái lại là món ăn khoái khẩu củanhiều người.“Ngoài nhăm tăh, còn món ăn nào trong lễ bỏ mả được làm từ thịt sống nữa, thưagià”, chúng tôi hỏi thật. Cụ bà K’len tiết lộ rằng, một khi tiến hành lễ nghiđoạn tuyệt với hồn ma, người làng có làm món truyền thống nhăm pa, cũng là thịtcắt nhỏ trộn với tiết phèo và muối ớt. 

Về cơ bản, món ăn này tương tự món nhămtăh nhưng điểm khác biệt ở chỗ có vị cay, mặn chủ đạo. Tôi hỏi già K’Len rằnghai món nhăm pa và nhăm tăh, kỳ thực món nào ngon hơn thì già cười mà rằng: “Ô,tùy người thôi, người thích nhăm pa, người thích nhăm tăh, ai thích món nào thìăn món đó”. Người Gia Rai Arap còn chế biến món thịt sống gọi là klăk với công thức thịt, dathái nhỏ trộn với sả, muối. Món này cũng được chế biến trong dịp lễ bỏ mả, tựamón klak lăng của người Ba Na gồm hỗn hợp thịt, da, tụ hũ thái nhỏ trộn với sả,củ hành và muối. Đây là món ăn quý nhất của người Ba Na và chỉ đàn ông mới được“động thủ”. Bận ấy, sau câu chuyện ẩm thực với thịt sống trong lễ bỏ mả, còn nhớ lúc tiễnchúng tôi ra khỏi làng, cụ bà K’Len cho biết bây giờ cuộc sống của người Gia RaiArap đã có những tiến bộ, có nhiều đổi thay trên các mặt, trong đó có chuyện ănuống, những gì hợp thời, hợp vệ sinh sẽ được phát huy. Những gì gây hại chosức khỏe của mình và mọi người thì được đào thải. Nói thì nói vậy nhưng khi được hỏi thăm rằng những món thịt sống rờn rợn kia cóđược duy trì đến hôm nay, các già làng cười ý nhị bảo rằng khi nào làng có lễ bỏmả, các già sẽ nhắn tin để tôi đến dự, khi ấy câu hỏi của tôi sẽ có đáp án trọnvẹn nhất Cty cổ phần BigOn Việt Nam. 

(Theo Dòng đời)

Nguồn : http://vietnamnet.vn/vn/doi-song/148618/la-voi-am-thuc-nha-mo-cua-nguoi-gia-rai.html